Door Jens Thomaes, voorheen masterstudent Law & Technology

De landing op de universiteit kan hard zijn voor een kersverse student. Grote studentenaantallen, complexe lesinhoud met vloedgolven leeswerk en dan ook nog proberen om actief je college te volgen. Van studenten wordt tegenwoordig verwacht dat ze actief zijn en vragen durven stellen. Ze moeten de interactie aangaan met docent of medestudent en in staat zijn hun gedachten onder woorden te brengen. Veel jonge (maar ook oudere) studenten vinden dit moeilijk. In de collegezalen zitten medestudenten die meeluisteren, je kennis is nog beperkt en het risico om af te gaan is groot, zo denken velen. Daarom houdt een hoop studenten hun mond dicht en kost het docenten soms veel moeite om de antwoorden uit hun studenten te trekken. Deze wijdverbreide klasonzekerheid draagt voor zowel student als docent natuurlijk niet bij aan een bevredigend college. Wat kan hierbij helpen? Visual Thinking Strategies misschien? 

Jens Thomaes schreef dit stuk nadat hij een seminar Visual Thinking Strategies (VTS) volgde, georganiseerd door Academic Forum, in het voorjaar 2018. We herpubliceren dit stuk graag op deze plek, omdat Thomaes op een scherpe manier inzicht geeft in zijn ervaring van de ‘eerste keer VTS’.

Aangewakkerd door nieuwsgierigheid besloot ik met een gezonde dosis scepsis een sessie bij te wonen. De interactieve bijeenkomsten hadden als doel goed om te leren gaan met moeilijke, complexe situaties. Meer specifiek richt VTS zich op het doen van persoonlijke, nauwkeurige observaties, kritisch denken en het formuleren van een genuanceerd argument of perspectief. 

Gadamer
Aan de start van het seminar werd iedereen onthaald door Josette Jacobs. Als universitair docent wetenschapsfilosofie aan Wageningen Universiteit gaf zij een inleidend college te over de boeiende filosofie van Gadamer. Zij deed onderzoek naar deze Duitse filosoof, die belangrijke theorieën over hermeneutiek ontwikkelde (de interpretatie van geschreven teksten). Precies dát raakt de kern van VTS. Na het college namen we de proef op de som door zelf een stevig staaltje visuele interpretatie toe te passen.

Florentine Peijnenburg van VTS Nederland toonde de zaal een kunstwerk en liet het een paar minuten op de deelnemers inwerken. “Wat gebeurt er in deze afbeelding?”, vroeg ze aan de aanwezigen. Peinzende blikken en een scherpe stilte domineerden de eerste halve minuut, maar al gauw lieten mensen hun visies en interpretaties los op het kunstwerk. De een zag treurnis, de ander hoop. Een derde zag een golf van verandering gerepresenteerd in het werk. Wat men ook zag, er gebeurde iets belangrijks in de zaal. Alle deelnemers spraken namelijk vrijuit en deelden visies die ze anders waarschijnlijk niet of thans weinig met elkaar zouden delen. Het gevolg: deelnemers werden geconfronteerd met elkaars oprechte gedachten, wat een divers kleurenpallet aan individuele perspectieven opleverde. Het mooie aan deze oefening is dat er een ander licht op persoonlijke visies komt te schijnen. Je horizon wordt er letterlijk door verbreed. Je komt daardoor vanzelf uit je (geestelijke) bubbel, om het simpel te stellen.

Horizonversmelting
En zo vervolgde Josette in het tweede deel van haar college het verhaal over het door Gadamer gebruikte begrip ‘horizonversmelting’: het idee dat een individu met goede wil en openheid andere perspectieven kan onderzoeken en raakvlakken kan vinden met andere visies. In dit proces wordt het mogelijk om de ander te ‘verstaan’. Als de ander écht ‘begrepen’ wordt kan als logisch gevolg ook de eigen visie veranderen, zodat een versmelting van horizonnen plaatsvindt en zich persoonlijke groei voltrekt.

Persoonlijk vond ik de meest interessante oefening bestaan uit het interpreteren van een specifieke foto. Doe maar even mee. Beeld je een jonge blonde dame in met bikini die op de voorpagina van Vogue zou kunnen poseren. Een fotograaf nam een foto van haar op een strand aan de Middellandse Zee, terwijl ze bezorgd en ogenschijnlijk vol empathie boven twee geredde maar uitgeputte Afrikaanse, mannelijke bootvluchtelingen hangt om hen te troosten of helpen.

Botsing
Bij dit onderdeel gebeurde iets interessant. Er ontstond een vurig tweekamp tussen wat oudere deelnemers enerzijds, die de foto als oprecht beschouwden (en ook hun fotografische kennis in de strijd durfden gooien), en de wat jongere generatie deelnemers anderzijds. Deze laatste groep vertrouwde het beeld niet. Zij hadden namelijk verdenkingen dat de foto gestaged was. In een tijd waarin Instagram als bron van hopeloze aandachtbevrediging en commercieel belang fungeert, stelden zij vraagtekens bij de oprechtheid van de foto.

Ik geef toe: dit wantrouwen bestond ook bij mij. Zelfs het treurige en iconische beeld van het verdronken kindje dat de vluchtelingencrisis markeerde, riep immers tal van vraagtekens en discussies op over de authenticiteit ervan. Kunnen we nog wel altijd in de oprechtheid van zulke foto’s geloven als we weten dat er zoveel beeldmanipulaties bestaan? Is het inderdaad de zoveelste aandachtschreeuw van een instagrammodel dat haar volgersaantallen probeert op te krikken door boven hulpeloze vluchtelingen te hangen? Een nare gedachte, maar zeker niet ondenkbaar. Hoewel we allen graag de oprechtheid zouden zien, hebben we ook geleerd kritisch en wantrouwig te zijn. De seminar was dan ook een leerzaam moment voor beide partijen, want er werden tegenstrijdige perspectieven uitgewisseld die zonder angst stevig werden verdedigd.

Belang voor de student
Waarom is dit nu zo leerzaam voor studenten? In de eerste plaats leer je samen met anderen een houding aan te nemen die jou in staat stelt je visie te (durven) delen. Daarnaast raak je meer doordrenkt van het besef dat jouw visie en die van een ander simpelweg ook maar twee visies zijn. Er bestaan ontelbare andere perspectieven die wellicht net zo waardevol zijn. Kortom, je zult beter begrijpen dat jouw plaats en begrip van de wereld relatief is, en dat je de hulp en de dialoog van anderen nodig hebt om deze te onderzoeken, analyseren en uiteindelijk een waardevolle betekenis toe te kennen. Op deze manier stel je jezelf in staat te groeien als mens. Het zelfvertrouwen om jouw perspectief te delen groeit, wat ook juist voor anderen enorm waardevol kan zijn. Een foutje in de collegezaal neem je daarbij sneller voor lief. Het gaat immers om de moed jouw perspectief te delen met de wereld en je medestudenten, zodat we elkaar en de wereld beter leren begrijpen.

Bron: Tilburg University