De afgelopen twee jaar hebben museumdocenten en rondleiders van vijf stadsmusea de VTS-basistraining gevolgd in het kader van de reizende tentoonstelling Lage Landen. Kenmerkend voor deze musea is hun gemengde collectie. Zij bezitten namelijk zowel historische objecten als kunstwerken, oud en soms ook hedendaags. Hoe werkt VTS in deze omgeving? Van februari tot juni was de expositie te zien in Het Markiezenhof in Bergen op Zoom. Met ‘Samen Kijken = Meer Zien’ maakte het publiek kennis met ”…een nieuwe en inspirerende manier van kijken naar kunst volgens de methode Visual Thinking Strategies (VTS).”…aldus de website van het museum.

Tijdens de training waren de rondleiders vooral nieuwsgierig naar de praktijk van VTS. De verwachtingen waren “een nieuwe kijk op een rondleiding” meer te weten komen over “mensen iets kunnen leren zonder zelf op de voorgrond te treden” of “een ander leerproces toedienen, een verrijking voor anderen en mezelf.” Er was onzekerheid over de bruikbaarheid van VTS, want hoe werkt dat in een specifieke historische context, waar je te maken hebt met feiten (waarheden) en verhalen die bekend zijn, en die verteld moeten worden? Het idee van een geslaagde rondleiding werd gevoeld als “dat er voldoening, kennis en een gedachtebeeld is gevormd” – “een goed verhaal met de juiste feiten” en “als ik de essentie van de rondleiding heb kunnen overbrengen”.

Heldere introductie
Na de training bleek dat een heldere introductie van het VTS gesprek de rondleiders zou helpen, om VTS ook echt in de praktijk toe te passen. Want wat doe je in een VTS gesprek, en waarom? Door aan het begin te vertellen op welke manier de kunstwerken besproken zouden worden, nodigden zij de groep uit om mee doen. Anita Batteké en Saskia van den Broek, het educatieteam van het Markiezenhof, vroegen de rondleiders een introductie te schrijven, afgestemd op hun doelgroep, en daar samen naar te kijken. Hier volgen een paar voorbeelden.

Voor leerlingen groep 4-6: Welkom allemaal. Vandaag gaan we samen naar kunst kijken. Alleen ga ik jullie niks vertellen of uitleggen, want iedereen heeft zijn eigen manier van kijken. We gaan als het ware met zijn allen op ontdekkingstocht door het schilderij. Je zult ook zien dat je heel veel van elkaar kunt leren, maar dit kan alleen als je goed naar elkaar luistert. Daarom wil ik jullie vragen even netjes je hand op te steken voordat je jouw ideeën me( t ons deelt. Als laatste is het belangrijk om te weten dat alles goed is. Er bestaat vandaag geen goed of fout. Laten we naar het eerste werk gaan kijken.

Voor leerlingen groep 5-7: Welkom allemaal bij ‘Samen Kijken = Meer Zien!’ We gaan vandaag samen iets heel leuks doen. We gaan op ontdekkingstocht in een schilderij en vertellen aan elkaar wat we hebben ontdekt, want samen kijken = meer zien! En weet je wat zo gaaf is? Alles wat je hebt gezien en ontdekt is goed! Want jíj hebt het gezien!

Voor volwassen: Welkom allemaal bij de rondleiding ‘Samen Kijken = Meer Zien!’ We zijn bij elkaar om eens op een heel andere manier naar een kunstwerk te kijken. We gaan samen op onderzoek naar wat we allemaal kunnen ontdekken in een schilderij. Wie het schilderij heeft gemaakt en wanneer gaan we niet bespreken; er is geen kennisoverdracht van mij naar jullie toe. We nemen echt de tijd om naar een schilderij te kijken en gaan daarover met elkaar in gesprek. We delen met elkaar wat je opvalt in een kunstwerk. Want samen zie je meer en inspireer je elkaar. Je hoeft niets van kunst te weten; elke observatie is waardevol. Op de manier bespreken we een aantal schilderijen.

Anita Batteké benoemt dat de introductie per groep verschilt en ook in de tijd evolueert: “Het viel me op dat ik de eerste versie van een half jaar geleden al wilde aanpassen… En bij meer ‘geleerde’ groepen - bijvoorbeeld een herensociëteit laatst - vertel ik er ook wat bij, zoals dat het ontwikkeld is in het MOMA in New York en dat het ook gebruikt wordt op andere gebieden waar het belangrijk is op goed te kunnen kijken, zoals bij geneeskunde.”

Twee maanden verder (waarin 283 kinderen en 164 volwassenen meededen aan een VTS rondleiding), besloot ik mee te kijken met een groep vrouwen uit o.a. Turkije en China van het VIV (Vrouwen Integratie Vandaag) die zich had aangemeld voor een VTS-rondleiding. Het was een levendig gesprek voor De Zandschipper (1887) van Jozef Israëls. Taalverrijking ‘all over” met behulp van vertaalapps op de mobieltjes. Al kijkend naar en pratend over dit landschap werden nieuwe woorden geleerd zoals, schaduw, spiegeling en overkant. Nieuwe inzichten opgedaan door uitwisseling van verschillen in culturen zoals kledingdracht en architectuur. Het leidde tot tal van observaties die door de dames als typisch Nederlands werden omschreven (van de ‘waaraan’ werd dankbaar gebruik gemaakt): het huis, en dan vooral de vorm van het dak, de boot, de klompen en hoed van de man, de natuur en dat alles zo netjes en rustig is. Dat onze Hollandse luchten goed zijn, in de zin van dat wij een schoon landje zijn, is voor mij een nieuwe ontdekking. 

Uit feedback blijkt dat bezoekers de rondleidingen als leerzaam en interessant ervaren, dat ze beter hebben leren kijken en veel van anderen leren in plaats van “stil luisteren naar wat de rondleider vertelt.” Het Markiezenhof wil verder met VTS. De ervaringen leiden tot nieuwe vragen over beeldselectie. Hoe maak je keuzes en wat is mogelijk binnen de kaders van VTS? Lees meer hierover in Geen gouden formule maar ‘trial en error’ van Ilona van der Nat.

Lage Landen is van 23 juni tot 13 oktober te zien in Museum Gouda. Daarna volgen Koele Wateren, Hoge Luchten en Hete Vuren. De samenwerkende stadsmusea zijn: Musea Zutphen, Hannemahuis in Harlingen, Westfries Museum in Hoorn, Markiezenhof in Bergen op Zoom, Museum Gouda (samen de M5), en het Rijksmuseum. Meer informatie vind je op www.schattenuithetrijks.nl