Een tijdje geleden – pre-Corona - deed ik mee aan een kennismaking met VTS. Ik las erover op social media denk ik, verdiepte me er kort in en schreef me direct in voor een VTS gesprek. De reden dat ik meedeed? Dat zijn er meerdere. Ik houd ervan naar kunst te kijken en zie graag de betekenis achter een kunstwerk. VTS claimt dat je door in een groep lang naar een kunstwerk te kijken en je observaties te delen, er steeds meer en andere dingen in gaat zien. Dat wilde ik wel eens meemaken.

Specifiek was ik ook wel benieuwd naar wat VTS zou toevoegen in het kijken naar fotografie en hedendaagse kunst. Werkt het dan ook? Is er dan ook voldoende ruimte voor de concepten achter het kunstwerk en de bedoeling van de kunstenaar?
Een andere reden was de nadruk op betekenis. Betekenis is niet iets wat bestaat – het wordt geconstrueerd. Hoe dat werkt interesseert me. In mijn werk als organisatiecoach ervaar ik ook hoe dat werkt. In het geven van betekenissen beïnvloeden mensen elkaar. De context waarin ze dat doen is mede bepalend. En als facilitator zorg je ervoor dat die context vruchtbaar is. Ik wilde wel eens ervaren wat de visie van VTS hierop is en in welke technieken VTS dat heeft uitgewerkt.

EEN UNIEK PROCES
Een groepje van zes deelnemers, waarvan de meesten elkaar niet kenden, verzamelde zich om 11 uur in de hal van het Van Abbemuseum in Eindhoven. Na een korte kennismaking nam Florentine, onze facilitator, ons mee naar het eerste schilderij. We bespraken uiteindelijk twee werken uit de collectie van het museum. Over elk kunstwerk voerden we een gesprek. Een gesprek dat aan duidelijke regels was gebonden en aan eenieder ruimte gaf om observaties te delen. Na elk werk reflecteerden we kort op wat we van het gesprek hadden gevonden.

De workshop duurde maar anderhalf uur, maar was een bijzondere ervaring. Met de toepassing van VTS ontstaat heel snel een soort ‘open space’ waarin het veilig is om met je eigen waarnemingen te komen, ook als die uniek of afwijkend zijn. De meeste tijd echter luister je naar de gedachten van anderen. Zo kom je in aanraking met heel verschillende observaties - veel meer dan je zelf kunt doen in hetzelfde tijdsbestek. Je gaat zo steeds meer in het kunstwerk zien en ook anders kijken naar wat je ziet. Een observatie is immers vaak niet alleen feitelijke waarneming, maar juist ook een duiding of waardering.

Dat vraagt overigens wel dat je jezelf openstelt voor de waarnemingen van anderen. En ik kan me voorstellen dat als je dit vaker doet, die openheid zich ook in je ontwikkelt.

INTERACTIE GROEP BEPALEND VOOR DUIDING KUNSTWERK
Ik denk wel dat het proces van elke groep sterk bepalend is voor de waarnemingen die worden gedeeld – deelnemers reageerden relatief vaak op observaties van anderen. In ons geval werden er bij het bespreken van het eerste werk bijvoorbeeld opvallend veel details benoemd. Aan de betekenis van het werk als geheel kwamen we minder toe. Wat ik in dit geval wel een gemis vond.

In een VTS-gesprek is er weliswaar ruimte voor (theoretische) kennis over het kunstwerk en de kunstenaar, maar alleen als die uit de groep komt en er dus een deelnemer met kunsthistorische voorkennis is. Is die er niet, dan kan het zijn dat de betekenissen die de kunstenaar zelf wilde overbrengen verborgen blijven. Dat zie ik in zekere mate wel als een gemis. Daar krijg je anderzijds je eigen onbevangen blik en de kijk van al de andere deelnemers voor terug.

Het faciliteren deed me denken aan bepaalde vormen van het leiden van zakelijke bijeenkomsten, maar wel heel specifieke. Het doorvragen en parafraseren van de facilitator is niet heel doelgericht en geeft daardoor de ruimte om als groep tot unieke betekenissen te komen (en als individu om die al dan niet over te nemen). Die waarderende grondhouding deed me denken aan bepaalde vormen van dialoog en ‘appreciative inquiry.’                                                                                         

Of VTS toepasbaar is op fotografie en hedendaagse kunst, kan ik op basis van deze anderhalf uur niet met zekerheid zeggen. Maar ik kan het me goed voorstellen. Tenslotte het sterkste effect dat VTS op mij heeft gehad. VTS is mede ontwikkeld om kijkers te helpen kunstwerken beter te herinneren. Wat mij betreft is dat heel goed gelukt. De twee schilderijen staan voor de rest van mijn leven op mijn netvlies. Het beeld – en de uitgewisselde betekenissen!

Nick Grooff
www.nickgrooff.nl