VTS-gesprekken schaars na de lockdown? In het geheel niet!
Al tien maanden lang kruipen elke zondag om elf uur ongeveer tien mensen achter de computer voor een VTS-sessie. Eind 2019 neemt medebestuurslid van VTS Nederland Saskia van der Vies het initiatief om met een groep bekenden regelmatig in een Amsterdams museum een VTS-gesprek te doen. We starten op elf januari in het Stedelijk met zo’n tien deelnemers, doen in februari een sessie in het fotomuseum FOAM en hebben het plan om naar het Van Gogh te gaan.

Dan komt Nederland tot stilstand en kiezen we om online verder te gaan. Dat leidt wel direct tot een ‘scheiding der geesten’. Ongeveer de helft van de museumgroep voelt om diverse redenen niets voor een online VTS-sessie, bijvoorbeeld vanwege privacy twijfels over Zoom. De rest van de groep jongt aan met bekenden van de deelnemers tot een harde kern van zo’n acht tot negen personen, overigens niet alleen uit Amsterdam. Die hebben nu al tien maanden elke zondag tussen elf uur en half één een online VTS-sessie.

Meer dan de helft van de deelnemers heeft een VTS-training gedaan. Zij kiezen een kunstwerk en begeleiden de sessie. De gekozen kunstwerken variëren van schilderijen, grafiek tot foto’s en van middeleeuws tot hedendaags. Er is ook ruimte om te experimenteren, bijvoorbeeld met de vergelijking van twee kunstwerken die in vorm of thematiek verwant zijn.

Lange gesprekken

Het eerste dat opvalt is dat het lange sessies zijn. Waar je in een museum doorgaans maximaal 20 minuten bij een werk stilstaat praten wij rustig drie kwartier tot een uur, inclusief evaluatie. De tijd vliegt. We evalueren elk gesprek geënt op de stappen van de VTS-coaching. We delen ook de naam van de kunstenaar en het werk en wat meer achtergrondinformatie.

Dat het lange gesprekken zijn en we naast de evaluatie ook nog over de context van het gekozen werk praten hangt denk ik samen met  de samenstelling van de groep. Het zijn allemaal mensen met de nodige levenservaring (40+), diversiteit in achtergronden en een gedeelde grote nieuwsgierigheid. Zo zijn er deelnemers die lang in het buitenland hebben gewoond en allerlei ervaringen inbrengen over andere culturen. Er zijn zo’n drie ‘bloedgroepen’ vertegenwoordigd die een eigen specifieke invalshoek inbrengen. De eerste groep heeft zijn achtergrond in de exacte wetenschap. Dat leidt vaak tot ‘objectieve’ observaties over bijvoorbeeld lichtinval en perspectief, tot en met een analyse van de windrichting in een schilderij. Een tweede groep heeft een kunsthistorische achtergrond. Dat is altijd goed voor kennis over materiaalgebruik en herkennen van verwijzingen die in veel kunstwerken zitten naar andere kunstenaars en kunststromingen. De derde groep heeft veel kennis van wereldreligies. Talloze kunstwerken zijn doorspekt met religieuze thema’s; wat ook mooie brandstof oplevert voor de gezamenlijke zoektocht naar betekenis. Tot slot kan een meer praktische reden voor de duur van de sessies zijn dat je gewoon kunt zitten, geen afleiding hebt van andere museumbezoekers en met Zoom ook letterlijk kan inzoomen op details van het werk. 

Welke werken

Welke werken zijn ons goed bevallen om te behandelen in een online sessie? Kunstwerken zijn heel geschikt als er meerdere lagen van betekenis in te vinden zijn en je verschillende interpretaties kan geven aan wat je ziet. Stromingen als symbolisme en magische realisme hebben dat in zich, maar zeker niet het alleenrecht daarop. Neem bijvoorbeeld het werk ‘De doelman’ van de hedendaagse Italiaanse kunstenaar Wainer Vaccari. We zien een kleine figuur uit de mouw van een grote figuur duiken naar een bal, die vast- of tegen wordt gehouden door de grote figuur. Is hier een almachtige figuur of wel het lot in het spel?

Fotografie kan tot goede gesprekken leiden, maar is niet altijd even geschikt. Over de keuze van een foto van een groep jongeren in het Vondelpark van onze meest beroemde kunstfotograaf Rineke Dijkstra was niet iedereen enthousiast. De kritiek was dat er te veel werd geposeerd en er te weinig ‘verhaal’ was om te interpreteren, bijvoorbeeld over de onderlinge verhoudingen.

Maar de foto van Leon Neal van een groep poserende dames voor een modefoto en een kind schuilend achter een man leidde tot een levendige discussie.  Waarom kruipt het kind (jongen, meisje?) achter de vader?  Is het uit eigen schaamte over de blik op de schaars geklede modellen, over haar vader die naar de dames kijkt of is het gewoon verstoppertje spelen? 

Voor ons is Zoom op Zondag een gekoesterde gewoonte geworden. De gespreksleiders kunnen groeien in hun vaardigheden of in vorm blijven. Als groep zijn we telkens weer verbaasd en aangenaam verrast over de vele interpretaties en associaties en hoe we gezamenlijk tot een meer divers en dus completer beeld komen. Sommigen proberen wat ze geleerd hebben ook toe te passen in andere aspecten van het leven. Allemaal leren we dat we vaak in het drukke leven niet genoeg tijd nemen om niet alleen te kijken, maar vooral ook om te zien.

Wil je meer weten over hoe je een VTS-gesprek online voert kijk dan hier.

Jelle Piersma, Bestuurslid VTS Nederland  

Wil jij ook in de nieuwsbrief je ervaringen delen over beeldkeuze en hoe dat werkt in jouw praktijk? Mail naar info@vtsnederland.org en we nemen contact met je op.