Laurens Krüger over VTS, de prestatiesamenleving en samenwerken

Wijds denken en met anderen verdieping zoeken, dat past bij mij. Het is een belangrijke reden waarom ik zo gecharmeerd ben van VTS. Maar ik houd ook van winnen! Een deel van mij is competitief ingesteld. De energie die vrijkomt bij (proberen te) winnen is aantrekkelijk. Dat zie ik terug bij mijn kinderen die uren doorbrengen met het spelen van games. Daarin is het overmeesteren van anderen een centraal principe. Vanwege die grote aantrekkingskracht wordt gamen ook in onderwijssettings toegepast. Ik volgde een workshop om er meer van te weten te komen. Tot mijn verrassing eindigde ik bij VTS.

Gamificatie
Voordat Corona uitbrak, deed ik mee aan een workshop over gamification op een congres over Leren in de medische (academische) sector.  Met gamificatie wordt bedoeld: het in een spelvorm aanbieden van activiteiten met het oog op serieuze doelen. Oftewel het leuker, gemakkelijker en effectiever maken van leren. Er zijn verschillende soorten van gamificatie, zo werd uitgelegd.
Gamificatie van opvoedkundige boodschappen of van reclame, die herkende ik wel. Ik had er al genoeg van gezien om er een grote weerzin tegen te hebben. Vehikels van simplistisch en ééndimensionaal eenrichtingsverkeer die een belediging vormen van de intelligentie van de meeste mensenkinderen. Willen we een samenleving promoten waar zogenaamde informatie overgedragen wordt door mensen voor de gek te houden met nep-spelletjes?  

Andere voorbeelden van gamificatie met opwindender spelelementen, zoals bijvoorbeeld high score-ranglijsten, spraken me in eerste instantie meer aan. Ik moest daarbij echter ook aan mijn kinderen denken. Zij speelden in het verleden vaak games waarin prestatiebeloningen en punishments zo effectief waren ingericht, dat ze het spel bijna niet meer konden verlaten. Dat ze onder psychologische druk stonden om te blijven spelen. Het maakte dat ik me afvroeg: hoeveel gevoeligheid voor externaliserende prestatiebeloningen willen we bevorderen bij Leren? 

Leren en presteren
Leren mag leuk zijn, maar hoe leuk is het om vooral presteren als zodanig te benadrukken? Veel leertaken dragen toch hun eigen beloning  in zich? Kunnen we er niet veel beter over nadenken hoe je de natuurlijke spelelementen van Leren kunt accentueren in de formulering van leeropdrachten of taakomgevingen, op het plezier van ‘iets moois doen’, in plaats van ons te richten op het benadrukken van competitieve prestaties en ‘excelleren’? 

Inwendig wond ik me er een beetje over op, en dacht aan de slechte reputatie van de medische sector met betrekking tot de prestatiedruk op haar educandi. De zeer lange werkdagen van co-assistenten in ziekenhuizen zijn een bekend voorbeeld. Een van de voorbeeld gamificaties was gericht op het verhogen van het leerrendement bij studenten Medicijnen, via een digitale ‘slimme’ leeromgeving waar ze zelfstandig leertaken kunnen uitvoeren en extra gemotiveerd en gestimuleerd worden door beloningen met puntensystemen. Excellerende en vlot lerende Medicijnen-studenten, dat klinkt als win-win, goed voor onze belastingportemonnee en voor de kwaliteit van onze gezondheidszorg. 
Maar. Is het ook mogelijk dat een hoge nadruk op presteren bij het leren een denken in termen van winners en losers promoot, een fenomeen waar onze samenleving toch al meer mee kampt dan goed is, en een hardere ‘no nonsense’ sfeer op de werkvloer creëert?

Verrassing
De workshop werd afgesloten met een uitdaging. De deelnemers werden ingedeeld in teams en kregen de opdracht zoveel mogelijk gamificatie-ideeën te bedenken. Na een kwartier moest de beste gekozen worden om te presenteren aan de groep. Nadat alle teams hadden gepresenteerd zou er gestemd worden welk gamificatie-idee het meest verdiende te worden uitgevoerd. 
Ik had geen fancy high tech booming killer idee, helaas. Maar ik had wel een wens waar ik al langer mee rond liep. De wens om een set up uit te denken waarin bedlegerige mensen zouden kunnen deelnemen aan een groepsgesprek waarbij samen naar een kunstwerk gekeken zou worden. - Geen hippe serious game dus. Het zou zelfs een voorbeeld zijn van gamificatie met de laagst mogelijke ‘game’-factor. Er zouden weinig spelregels zijn om in te programmeren in een digitale omgeving en er zouden geen externaliserende prestatiebeloningen in het vooruitzicht worden gesteld.De beloning zou zijn: het kijken naar een interessant werk, een ervaring van samenwerken, een goed gesprek. En ook mensen die niet in bed liggen, doktoren en verpleegkundigen en ander personeel, bijvoorbeeld, zouden kunnen meedoen.

Ik was nieuwsgierig hoe erop gereageerd zou worden. Tot mijn verrassing koos mijn team mijn idee uit om te presenteren in de groep. Nog groter was mijn verrassing toen bij de generale stemming bijna alle handen unaniem de lucht in gingen voor dit simpele idee: een app te maken waarin georganiseerd kon worden dat mensen samen naar een kunstwerk zouden kunnen kijken en erover zouden kunnen praten met behulp van een gewone, menselijke facilitator.
Misschien ben ik dus wel véél gevoeliger voor competitie en cool factors dan mensen in de medische sector. Maar ik hoop eigenlijk vurig dat het komt omdat eerlijke ideeën altijd winnen. En volgens mij is een gesprek met Visual Thinking Strategies een bijzonder Eerlijk Idee: iedereen die meedoet wint, en ook mensen die niet meedoen worden er beter van. Want wie meedoet, maakt kennis met een heel natuurlijke manier van Leren die volledig steunt op ‘interne beloningen’: waarbij via het luisteren naar elkaar het plezier van verwondering, verrassing en nieuwe verhalen beschikbaar komt. Het kan niet anders of onze samenleving als geheel wordt daar beter van. 

Samenwinst
Het is jammer vind ik, dat het vaak een zoektocht is hoe je VTS over het voetlicht kunt brengen bij ‘nieuwe groepen’ of het brede publiek. Interesse wekken is vrijwel nooit moeilijk in mijn ervaring. Mensen spitsen meestal direct hun oren en vragen door als ik vertel over deze ándere manier om naar kunst te kijken - een manier die gebruik maakt van de kracht van de groep en van die enorm krachtige vorm van leren die mensen eigen is sinds Homo Sapiens begon (het gebruikmaken van de vermogens van taal en verbeelding plus het vermogen die te combineren). Maar het voor elkaar krijgen om de mensen of middelen te mobiliseren die nodig zijn om goede ideeën kansrijk en concreet de praktijk in te sturen, dat blijft een kunst apart. 

Mijn idee om de VTS-ervaring toegankelijk te maken voor een breder publiek door het online aan te bieden, voelde tot een jaar geleden wel eens als een pelgrimstocht. Het idee voor de app kreeg ik helaas nooit verder dan de kwalificatie ‘interessant!’. Toen ‘Zoomen’ een nieuw normaal werd, was er even zomaar een obstakel weggenomen: mensen kunnen gemakkelijker meedoen. Toch blijft het lastig om dat brede publiek te bereiken, zowel voor online gesprekken als voor levende lijve-gesprekken. Zo jammer, als je wéét hoeveel het mensen vaak oplevert om mee te doen aan een VTS-gesprek. 

Herken je dit? Misschien kunnen we de koppen eens bij elkaar steken en kijken of we de kracht van de groep ook kunnen gebruiken om verder te komen met deze puzzel? Bijvoorbeeld door het VTS-gesprek bekender maken als mogelijkheid voor een kunstuitje?