Mijn eerste keer VTS
Door LIsenka Varekamp

Ik schrijf dit stuk naar aanleiding van mijn eerste VTS gesprek. Als deelnemer dan. Ik heb deze methode al vaak toegepast in mijn lessen Humanistisch Vormingsonderwijs, die ik geef als vakdocent op verschillende basisscholen. Dan ben ik geen deelnemer, maar gespreksleider, ongeschoold of eigenlijk anders geschoold. Ik ben meer geschoold in het filosoferen met kinderen en de kunst van het vragen stellen, dat soort dingen, en daar zit qua vaardigheden voor het leiden van een gesprek zeker wel een overlap met VTS. Maar het is echt een ander gesprek, dat heb ik nu zelf mogen ervaren.

Bij Humanistisch Vormingsonderwijs gaat het om het aanleren van bepaalde vaardigheden, zoals onderzoeken (van jezelf, de ander en de wereld) en er dan iets van te vinden, zodat je bewust keuzes kan maken om je eigen leven vorm te geven. Dat er-iets-van-vinden blijkt niet zo moeilijk. We doen dat de hele dag door. Er gebeurt van alles, we vinden er iets van en reageren er op. Dat proces gaat meestal onbewust. Gelukkig, anders zou een dag wel erg vermoeiend worden. Maar ook heel jammer, want daardoor míssen we niet alleen heel veel, we vinden ook té snel ergens wat van en soms (of vaak?) ook nog ongefundeerd en/of gefundeerd met eenzijdige argumenten vanuit een tunnelvisie. Met Humanistisch VormingsOnderwijs proberen we (onder andere) dat proces bewust te maken en het onderzoek te verdiepen. VTS past hier heel mooi bij.

Van eigen beperkte blik naar voller beeld
Ik heb VTS jaren geleden van internet geplukt omdat ik iets zocht om kunst op een betekenisvolle manier te gebruiken in de HVO lessen. Wat mij toen aansprak (en nog steeds enorm aanspreekt) is dat door de specifieke vraag “wat gebeurt hier?” het er-iets-van-vinden uitgesteld wordt en je open gaat staan om echt goed waar te nemen en echt goed te luisteren naar elkaar. Het heeft iets spannends, je wordt nieuwsgierig, ook naar wat anderen erover te zeggen hebben. VTS is een methode om sámen te onderzoeken. En, zoals Adelijn het zo mooi verwoordde ”bij kunst is het makkelijk te verdragen dat ieder een eigen en ander perspectief inneemt.” Dat maakt VTS een hele veilige methode om die vaardigheden aan te leren. Elkaars ideeën verdragen en zelfs in staat zijn om van elkaar te kunnen en willen leren, hoe mooi zou de wereld zijn, als we al onze kinderen dat kunnen leren in plaats van … nah ja, kijk maar om je heen.

Maar er gebeurt meer tussen het open begin en het open einde. Door aan het gesprek deel te nemen als deelnemer, heb ik ervaren hoe fijn het is als iemand de moeite neemt om écht naar je te luisteren, je te helpen bij het zoeken naar de juiste woorden en ook checkt of jouw woorden goed zijn overgekomen. Ik voelde me volledig gehoord en serieus genomen.

Ik heb ook ervaren hoe leuk en toch ook een tikje pijnlijk de ontdekking is als een ander iets aanwijst wat mij helemaal niet opgevallen was, al keek ik nog zo aandachtig. Ik was nieuwsgierig naar wat de anderen hadden gezien en voelde enthousiasme als ik hun ideeën hoorde, omdat het mijn beeld voller maakte. Maar tegelijkertijd voelde ik ook wel een klein knaagje om mijn eigen ‘te’ beperkte blik. Dat zegt vooral iets over mijn perfectionisme, het goed-beter-best willen doen. Goede oefening dus, een VTS gesprek, voor allen met deze neiging.

Verlangen naar bevestiging
En dan het open einde. Dat voelde onwennig en zelfs ongemakkelijk. Een andere deelnemer vroeg na het gesprek de titel van het schilderij. Dat wilde ik ook weten, ik wilde weten wat nou hét antwoord was op de vraag “Wat gebeurt hier?”. Maar deze bevestiging kregen we niet. Open zijn tijdens het gesprek was nog vrij gemakkelijk (met uitzondering van dat knaagje) en zelfs bevredigend, maar open afsluiten is een ander verhaal. “Maar juf, wat is het nou?” hoor ik de kinderen roepen. Dat verlangen naar zekerheid en eenduidigheid heb ik dus zelf ook (nog?). Confronterend.

Het gaat er dus niet alleen om elkaars ideeën te verdragen, maar ook en misschien wel in eerste instantie om de openheid en onzekerheid van onze eigen ideeën te zien en dat te verdragen. Van begin tot en met het eind en verder. Mooi om dat te kunnen oefenen met VTS.

Last but not least. (Al ben ik nog niet de geschoolde gespreksleider) ik heb de ervaring in mijn lessen dat kinderen het VTS gesprek ontzettend leuk vinden. En niet alleen de kinderen. Ikzelf ook. Ik verheug me op deze lessen omdat ik weet dat de kinderen me gaan verrassen. Er is een andere dynamiek, de haantjes (m/v) zijn tijdens het VTS gesprek niet stoerder dan de verlegen kinderen, de onrustige kinderen lijken wel genoeg te hebben aan kijken. De setting is ook anders. Ik werk vaak in een kring, wat al een hele andere dynamiek geeft dan allemaal aan een tafeltje. Maar tijdens het VTS gesprek zitten, staan of hangen de kinderen zo dicht mogelijk rond een afbeelding van een kunstwerk uit een boek of op het digibord. Deze setting heeft iets gemoedelijks. En misschien is het ook wel zo prettig om elkaar niet constant aan te hoeven kijken. Ik heb wel af en toe oogcontact met de kinderen, maar de kinderen kijken vooral naar het kunstwerk.

Ik begon dit stuk met: Een open begin, een open einde en daartussen gebeurt ‘HET’. Het lijkt zo ’n simpele methode, maar het is me nu wel duidelijk geworden hoe rijk en vol en nodig is wat daartussen gebeurt.