Door Anita Kuipers

Na 10 jaar werkzaam te zijn geweest als medewerker educatie bij de Musea Zutphen maakte ik eind vorig jaar de overstap naar muZIEum in Nijmegen. In dit museum kunnen bezoekers ervaren hoe het is om blind of slechtziend te zijn. Je gaat hier letterlijk het donker in. Daar waar het in Zutphen over zien gaat, staan in muZIEum al je andere zintuigen centraal. Misschien vraag je je nu af wat VTS hier mee te maken heeft. Daarvoor moeten we terug in de tijd.

Een nieuwe wereld
Tien jaar geleden stapte ik in een, voor mij, nieuwe wereld. De wereld van de Musea Zutphen, dat het geschiedenisverhaal van Zutphen vertelt en modern klassieke kunst laat zien. Educatie organiseren dat deed ik al jaren en geschiedenis snapte ik wel, maar van kunst had ik eigenlijk geen kaas gegeten. Ik ging zelden of nooit naar een kunstmuseum. Het had niet mijn interesse, want ik wist eigenlijk niet goed wat ik ervan moest vinden. Tenminste, toen dacht ik nog dat ik er iets van moest vinden. Waar kijk ik eigenlijk naar? 

In de eerste jaren van mijn museumwerk luisterde ik goed mee als collega’s lyrisch waren over een werk. Maar ik herkende me niet in hun ervaring. “Wat zou het toch fijn zijn als ik door hun ogen kon kijken” verzuchtte ik wel eens. Het werd voor mij pas leuk als ik met leerlingen gesprekken over de werken had. Welke kleuren zie je? Hoe zou deze figuur zich voelen? Hoe oud zou ze zijn? De manier van kijken van deze jonge bezoekers sloot aan bij mijn eigen belevingswereld. We deden concrete en persoonlijke observaties en vertelden elkaar verhalen gebaseerd op ervaringen uit ons eigen leven. 

Verwondering
Dat er een methode is waarin ik deze gesprekken meer verdieping kan geven, leerde ik vijf jaar later. In het kader van het samenwerkingsproject Schatten uit het Rijks, mocht ik samen met de rondleiders de basiscursus VTS in ons eigen museum volgen. Daar ging het licht aan. Ik herkende me in de bezoekers van MoMa die enthousiast over een rondleiding waren, maar een week later niet meer wisten wat hen was verteld. “ It didn’t stick “ zoals Philip Yenawine, één van de ontwikkelaars van VTS, al opmerkte. Voor hem en Abigail Housen een belangrijke reden om de methode te ontwikkelen die uitnodigt om je te verwonderen. 

Die verwondering merk ik terug bij mezelf en in de deelnemers aan de rondleidingen. We staan langer stil bij de werken. We zijn nieuwsgierig naar dat wat een ander ziet. Soms zijn we het er niet mee eens. Dat mag ook. Samen maken we een mooi palet van verhalen en is er echt contact tussen de deelnemers. Zo is er een werk dat ik wel vijftig keer heb besproken. Telkens kwamen er weer andere bijzonderheden te voorschijn. Observeren is oneindig. 

De neutrale gespreksleider
Naast het verwonderen is de rol van de neutrale gespreksleider voor mij een groot goed. Het geeft degenen die normaal gesproken hun gedachten niet delen, de kans om te vertellen. Het valt me op dat deze leerlingen vaak later in het gesprek hun waardevolle bijdrage leveren. Daarnaast nodigt luisteren zonder oordeel uit om buiten de gebaande paden te observeren.

Die neutraliteit elimineerde ook de elitaire lading die kunst voor mij had. Het idee dat kunst kijken pas zin heeft als je kennis hebt over de kunsthistorische achtergrond van het werk is weggevallen. Als deelnemer  mag ik nu nieuwsgierig zijn, humor inbrengen en me laten voeden door andere kijkers. Als gespreksleider mag ik luisteren, verbinden en blij worden van het enthousiasme van de deelnemers. Kunst kijken wordt leuk en interessant. 

Maar hoe nu verder met VTS in een museum waar het niet gaat over de vraag “Wat gebeurt er in deze afbeelding?” Mijn collega’s zien niet of weinig en de bezoekers begeven zich in het pikkedonker. Daar waar zij andere zintuigen dan het zicht gebruiken. Geen VTS zou je denken. 

Of…toch wel… want wat als je de afbeelding kunt voelen? En een muziekstuk? Daar zou deze vraag kunnen: Wat gebeurt er in dit lied? Wie weet waar nieuwe paden naar toe leiden. Verwondering en nieuwsgierigheid kennen vele wegen. We kunnen nog veel meer ontdekken…..