VTS maakt een gesprek over anders kijken mogelijk
door Britt Hoogenboom
“If we discover why we see the way we see, we shall also discover something about ourselves and the situation in which we are living.” - John Berger
Tijdens mijn opleiding Master Design aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam maakte ik toevallig kennis met Visual Thinking Strategies (VTS). Een half jaar later vroeg ik Adelijn van Huis (VTS Nederland) om samen met mij een lezing te geven over VTS tijdens de Graduation Show op de kunstacademie, in combinatie met mijn design research over beeldvorming.
Mijn kennismaking met VTS
Gedurende mijn onderzoek kwam ik op de website van VTS Nederland terecht en ik werd meteen nieuwsgierig. Ik zag overeenkomsten tussen het doel van VTS en mijn onderzoek en ik besloot de VTS-basistraining te volgen. Nu zet ik VTS in tijdens mijn zoektocht naar de verschillende verhalen die we delen en lezen in mediale beelden. Want hoe beïnvloeden deze beelden de beeldvorming die we hebben van de wereld om ons heen? En die van elkaar als mens?
Met experimenten probeer ik inzicht te geven in onze persoonlijke manier van kijken. Enerzijds hoe we onbewuste, razendsnelle associaties en verbanden leggen, categoriseren en veroordelen. Anderzijds is het een uitnodiging om stil te staan, om onderzoekend en met een andere blik te kijken. Dit doe ik met zowel nieuwsproducenten als nieuwsconsumenten en ik maak gebruik van de dubbelzinnigheid van beeld om verschillende verhalen en perspectieven te verzamelen. Ik probeer situaties te creëren waar verschillende perspectieven op tafel komen, vragen worden gesteld, aannames ter discussie komen te staan en er naar elkaar geluisterd wordt. Om zo, in tegenstelling tot het huidige debat waarin wordt gesteld dat nieuws(beelden) de hedendaagse polarisatie voedt, juist met die nieuwsbeelden mensen te verbinden. VTS helpt om een open gesprek daarover te voeren en maakt het gesprek over anders kijken mogelijk.
De lezing
De uitspraak van kunstcriticus John Berger bovenaan deze pagina stond centraal tijdens de lezing. De uitspraak werd zowel bevraagd, als in de praktijk gebracht door het VTS-gesprek dat Adelijn met het publiek voerde. Het uitgangspunt van dat gesprek was een beeld uit de serie The Migrant Caravan van fotograaf Pieter ten Hoopen, een van de winnende foto’s van World Press Photo 2019.
Photo Contest, World Press Photo Story of the Year - The Migrant Caravan, Pieter ten Hoopen (2019).
Een toevoeging aan dit VTS-gesprek waren de formulieren die ik heb ontworpen tijdens mijn onderzoek. Het is een tool om data te verzamelen en vast te leggen hoe de betekenis van een beeld verandert na een VTS-gesprek. Hiermee probeer ik inzicht te krijgen in de verschillende manieren waarop wij onszelf aanspreken in relatie tot het beeld en de veranderende betekenislagen. De verhalen van anderen hebben vaak invloed op de betekenis die je verleent. Ineens zijn er meerdere scenario’s denkbaar en dat zegt iets over de verbreedde blik van die persoon.
Hier kan ik na het gesprek op reflecteren, maar daarnaast heeft dit formulier ook een functie tijdens het VTS-gesprek:
• Deelnemers kunnen actief mee reflecteren met hoe we kijken naar wat we zien. Hierdoor worden ze uitgedaagd om te beargumenteren waar hun interpretatie vandaan komt;
• Gedurende het VTS-gesprek laat niet altijd iedereen in de zaal van zich horen. Sommige mensen luisteren wel actief mee, maar hebben niet de behoefte hun eigen waarneming te delen. Met behulp van het formulier wordt toch (anoniem) inzicht verkregen in die interpretaties, zonder dat deze met het publiek gedeeld worden.
Verschillende pagina’s van het formulier dat ik ontwierp om te kunnen volgen hoe het kijken tijdens een VTS-beeldgesprek zich ontwikkelt.
Het VTS-gesprek dat we voerden tijdens de lezing zorgde voor verschillende invalshoeken en interpretaties en leidde tot geïnteresseerde vragen over de methode. Afsluitend bespraken we met het publiek hoe VTS ingezet kan worden in musea, het onderwijs, organisaties en de journalistiek. We wisselden van gedachten over de overeenkomsten en verschillen tussen het kijken naar kunst en een nieuwsbeeld, de invloed van context bij het praten over beelden en de manier waarop VTS helpt om het thema beeldvorming in de praktijk te onderzoeken.
Bewust kijken
Als ik terug ga naar de quote van John Berger, zou je kunnen stellen dat de manier waarop we naar onszelf en anderen kijken (of ze nu in een foto aanwezig zijn, of naast ons zitten) grote invloed heeft op het contact en de manier waarop we samen zijn. VTS helpt om mensen bewust te maken van de aannames die je als mens hanteert en hoe deze je leven en het contact met anderen beïnvloeden.
Mijn kennismaking met VTS heeft mij het afgelopen half jaar dan ook een hoop gebracht om op door te werken. In VTS zocht en vond ik een manier van beter kijken en scherper denken. Voor mijzelf, maar ook als onderdeel van mijn toekomstige methode welke ik nog volop aan het ontwerpen en vormen ben. Het vermijden van gesprekken die polariseren is daarbij in ieder geval belangrijk. Het is misschien niet reëel om te hopen dat er een wereld zonder vooroordelen kan bestaan. Wel kunnen we erkennen dat we allemaal bevooroordeeld zijn. En wanneer we ons meer bewust zijn van de werking van onze waarneming en ons brein, hoe de invloed van beelden die we in de media zien onbewust worden opgeslagen en onze beeldvorming beïnvloeden, dan kunnen we daar ook naar handelen. Een tweede keer kijken, leren van het perspectief van een ander en ons niet altijd laten leiden door ons feilbare brein. We hoeven het niet altijd met elkaar eens te zijn, maar empathie voor de beeldvorming van iemand anders kan wel zorgen voor meer begrip voor elkaar.
Als je meer wilt weten, bekijk dan mijn research-blog