Verfrissende traagheid in een tijd van snel-sneller-snelst

Mijn eerste keer VTS
Door Jessica Koek

Op een zomerse woensdagavond was ik klaar voor een avondje kunst kijken. Momenteel niet in één van de vele musea die Nederland rijk is, maar achter mijn laptop. Ik zou immers deelnemen aan de online kennismaking met VTS. Een methode waar ik de afgelopen maanden al een aantal keer mee in aanraking was gekomen; in gesprekken met collega’s uit de culturele sector en in de voorbereidingen voor een nieuw traject omtrent Mediakunsteducatie voor het primair onderwijs in Zwolle. Waar dit in eerste instantie toeval leek, bleek het steeds meer het puzzelstukje op de juiste plek te zijn. Geregeld kwam namelijk de vraag aan de orde hoe het mogelijk is een receptieve ervaring van kunst, en film in het bijzonder, te intensiveren en betekenis te geven. Een vraag waar VTS mogelijk een antwoord op zou kunnen geven. Reden te meer om me daadwerkelijk te verdiepen in VTS.

De online bijeenkomst werd geleid door Ellie van den Bomen en bestond uit een zestal enthousiaste deelnemers uit diverse sectoren; de zorg, het onderwijs en cultuur. Zo ben ik zelf werkzaam als medewerker Educatie bij Filmtheater Fraterhuis in Zwolle, met een achtergrond in cultuurwetenschappen. Daar houd ik me onder andere bezig met de ontwikkeling en uitvoering van educatieve activiteiten. Bij alle deelnemers aan de kennismaking was volop sprake van nieuwsgierigheid naar VTS. Na een korte introductie startte Ellie dan ook al gauw met het eerste beeld. Waar ik normaal gesproken in een museum mijn kans grijp om alle schilderijen te bekijken en zoveel mogelijk informatie te lezen, was er nu alleen één schilderij. Niks geen titel, kunstenaar of toelichtende tekst. Voor mij voelde dat onwennig, want nu had ik geen handvatten om me op te baseren, dacht ik. Hoe kan ik het beeld dan duiden en erover in gesprek gaan? Maar dat bleek geen enkel probleem.

Na enige tijd in stilte naar het schilderij te hebben gekeken, stelde Ellie de vraag: ‘Wat gebeurt er in dit werk?’ Al vrij snel merkte ik dat deze vraag bij mij een open blik stimuleerde en ik daardoor ook niet zo gefocust bleef op de geschiedenis en de context van het kunstwerk. Om beurten deden we een poging om te vertellen wat er volgens ons gebeurde. Twee vrouwen poserend in een decor van het theater, of juist verveeld wachtend in een winkel vol wandtapijten. Iedereen was het erover eens dat er sprake was van een onderlinge relatie. Maar of dit bijvoorbeeld een moeder-dochter of een vriendschappelijke relatie was, daarover liepen de ideeën ver uiteen. En ook de gezichtsuitdrukkingen waren voor vele interpretaties vatbaar. Door alle verschillende invalshoeken met elkaar te delen en naar elkaar te luisteren, ontstond er bij mij een grote betrokkenheid. Want je gaat opnieuw kijken, anders kijken, je herziet of bevestigt je eigen kijk en dat is bijzonder inspirerend. Het kunstwerk krijgt op deze manier steeds nieuwe betekenis.

Na de eerste sessie hadden we volop zin in meer en volgde een tweede sessie met een foto. Het was tijdens dit gesprek dat ik het belang van de tweede vraag begon te begrijpen. Telkens vroeg Ellie na de eerste reactie: ‘Waaraan zie je dat?’. Deze vraag dwong me om bewijs te leveren voor wat ik zag gebeuren. En soms besefte ik me op dat moment pas wat ik eigenlijk echt zag. Zo beweerde ik dat het een beeld van een zomerse avond moest zijn. Maar waarom eigenlijk? Pas toen ik het toelichtte, realiseerde ik me dat ik dat had gezegd vanwege het volle bladerdak van de boom. De bewustwording van wat ik zag werd versterkt, doordat Ellie iedere bijdrage parafraseerde. In deze tijd van snel-sneller-snelst levert dat in het gesprek een zekere traagheid op, dat erg verfrissend werkte. Je wordt immers gestimuleerd om je eigen denken goed te structureren en uitgedaagd om dit helder te verwoorden en onderbouwen. Dat maakt dat de beelden mij zo duidelijk zijn bijgebleven.

Nieuwsgierig naar VTS en bewegend beeld
We hebben twee kunstwerken besproken, maar nooit eerder heb ik zo uitgebreid kunst bekeken, terwijl de tijd voorbij vloog. De afwezigheid van de kunsthistorische context voelde soms als een gemis, maar daar valt na afloop altijd nog dieper in te duiken. Terwijl ieder VTS gesprek een unieke kijk op de kunst geeft, en dat had ik ook niet willen missen. Bij Filmtheater Fraterhuis hoop ik VTS in te kunnen zetten bij het kijken naar bewegend beeld en het traject Mediakunsteducatie. Waar ik met name nieuwsgierig naar ben is hoe VTS werkt in combinatie met Time Based Arts; kunstvormen die zich kenmerken door een temporele dimensie, zoals film. Ik vind het naar aanleiding van deze eerste kennismaking met VTS nog lastig om me dit voor te stellen, omdat we langere tijd naar stilstaande beelden hebben gekeken. In hoeverre leent de vluchtigheid van bewegend beeld zich voor verdieping en betekenisgeving aan de hand van VTS? Is bij een opeenvolging van beelden de kans niet groter dat het gesprek teveel uitwaaiert en daarmee oppervlakkig blijft? Of geeft dit misschien juist een nieuwe dimensie aan het gesprek? Dat zijn vragen waar ik me graag verder in verdiep.

Jessica Koek is als educator werkzaam bij Filmtheater Fraterhuis in Zwolle. Daar is ze onder andere betrokken bij de Fraterhuis Academie en werkt ze samen met culturele partners en Zwolse basisscholen aan het nieuwe driejarige traject Mediakunsteducatie. www.filmtheaterfraterhuis.nl