Een voorlopige waarheid

Mijn eerste keer VTS

Door Marsha Rooijakkers

Voordat ik op 8 februari deelnam aan het online VTS-gesprek had ik al veel over de mogelijkheden van VTS gehoord en gelezen. Zonder ooit aan een VTS-gesprek te hebben deelgenomen probeerde ik de toepasbaarheid van VTS binnen mijn promotieonderzoek helder te krijgen. De literatuur vertelde mij dat VTS een manier is om samen met anderen betekenis te geven aan een kunstwerk, zonder te weten wat de kunstenaar bedoeld heeft. Juist door deze informatie vooraf niet te delen, begreep ik, wordt de mogelijkheid tot vrije interpretatie gegeven. Normaalgesproken probeer ik me zoveel mogelijk bewust te zijn van mijn aannames en speculaties. Door een open houding aan te nemen probeer ik mezelf niet te beperken tot één mogelijke opvatting en eventuele vooroordelen zoveel mogelijk te ondervangen.

Neerkijken

Ik ben opgegroeid in een gezin waarin, weliswaar door middel van grapjes, maar toch, denigrerend werd gereageerd op mensen van niet Nederlandse afkomst. Hoe ouder ik werd, hoe bewuster ik me ervan werd dat ik zonder deze mensen te kennen toch meteen al op hen neerkeek. (Ik denk dat er sowieso nooit een reden is om op iemand neer te kijken, ook al heb je diegene wel beter leren kennen, maar dat even terzijde). Door mezelf eens kritisch af te vragen waar mijn neerbuigendheid vandaan kwam en vervolgens een open houding aan te nemen richting nieuwe ervaringen heb ik mijn minachting kunnen omvormen naar interesse, gelijkwaardigheid en respect. Natuurlijk ontkom je niet aan vooroordelen omdat je kijk op de wereld nu eenmaal beïnvloed wordt door gedachten en gevoelens die gevormd zijn door datgene wat je in het verleden hebt meegemaakt.

Kritische zelfreflectie

Dat hoeft ook zeker niet zo vervelend en discriminerend te zijn als in mijn voorbeeld en kan zelfs positief zijn. Mijn copromotor Josette Jacobs (lees hier meer over Josette en haar praktijk) heeft hierbij naar mijn mening terecht opgemerkt dat je zonder vooroordelen zelfs geen gesprek met elkaar kunt voeren. Ik ben er wel van overtuigd dat kritische zelfreflectie af en toe noodzakelijk is om je bewust te worden van bepaalde soms diepgewortelde opvattingen om deze waar nodig te kunnen heroverwegen. Na alles wat ik over VTS tot me had genomen, begreep ik dat deze methode bij zou kunnen dragen aan dit bewustwordingsproces. Naar mijn idee ga je in een VTS-gesprek niet op zoek naar het vermeende enige collectieve juiste antwoord, maar ligt de focus op het denkproces om tot jouw persoonlijke juiste antwoord te komen.

Twijfel en geruststelling

Mijns inziens is er ook zelden één uitleg of één waarheid. Het is wel zo dat we voor bepaalde zaken, zoals kleuraanduiding, een consensus hebben bereikt die niet meer ter discussie staat. Echter, waar interpretatie gemoeid is, kom je denk ik niet verder dan een weloverwogen mening. En terwijl ik dit typ, merk ik dat de wetenschapper in mij enigszins zenuwachtig wordt van deze stelling. Tijdens mijn studie Consumentenwetenschappen heb ik namelijk geleerd dat het volgen van een gevalideerde wetenschappelijke onderzoeksmethode wel degelijk tot een waarheid leidt. Terwijl ook ik me in mijn onderzoek laat beïnvloeden door persoonlijke keuzes. Van de andere kant vind ik het een geruststellende gedachte dat iets wat voor de ander een waarheid is, niet per se de mijne hoeft te zijn. Discussies worden zachtaardiger als je elkaars verschillen respecteert en niet per definitie gelijk hoeft te hebben in het nastreven van een waarheid als enige betrouwbare blik op de werkelijkheid.

Overwegen

Met deze gemengde gevoelens trad ik mijn eerste VTS ervaring tegemoet. Na een korte kennismaking met de andere deelnemers vroeg onze facilitator ons een paar minuten in stilte naar het kunstwerk te kijken. Een afbeelding waar ik direct al voor mij herkenbare elementen in terugzag. Het antwoord van een deelnemer op de eerste vraag: ‘wat gebeurt er in deze afbeelding?’ was de omschrijving van een vreugdevol tafereel. Ik dacht echter tragedie te zien. Toch begreep ik haar onderbouwing toen er gevraagd werd waaraan zij dit zag. Haar focus lag op het rechtopstaande figuur van wat een duo leek, mijn focus lag op de ander. Mijn argumenten waren de gespannen spieren en voorovergebogen houding van deze zittende man, haar argumenten de schmink op het gezicht van de ander. Ondanks ons verschil in interpretatie merkte ik dat ik niet zozeer bezig was met het weerleggen van haar argumenten als wel met het overwegen van deze interpretatie binnen mijn eigen veronderstelling. Kon deze naast de mijne bestaan of zou ik mijn mening bijstellen? Ik zag haar inbreng niet als een bedreiging voor die van mij, ik werd gemotiveerd nog eens extra goed na te denken over mijn eigen onderbouwing. Dit kwam ook doordat de vraagstelling ons stimuleerde ons eigen standpunt in de ik-vorm te formuleren. Een omschrijving die begint met ‘ik vind…’ of ‘ik denk…’ in plaats van ‘het is…’ is naar mijn idee altijd een waarheid voor diegene waar ik niks tegenin wil en kan brengen.

Geen verlossend antwoord

VTS biedt mijns inziens een respectvolle manier van omgaan met elkaar en dus was ik ondanks de verschillende meningen ook niet terughoudend in het inbrengen van mijn ideeën. Na afronding van het VTS gesprek had ik echter toch nog een gevoel van onbehagen. Want wat was nu de daadwerkelijke betekenis van de afbeelding? Had ik de kunstenaar goed begrepen? Ik kreeg geen antwoord, maar tot mijn verbazing wilde ik dit na de zoom meeting ook niet meer weten. Want wat als het niet zou kloppen? Ik wilde niet dat dit antwoord af zou doen aan mijn eigen gecreëerde beleefwereld en de daarbij passende gevoelens.

Samen met mijn vriend en zijn zoon kijk ik weleens de Faker op NPO3. In dit programma word je als kijker uitgedaagd erachter te komen welk gezinslid vervangen is door een buitenstaander. Omdat ik wil dat zaken juist en kloppend zijn, ben ik altijd blij met het verlossende antwoord. In dit geval gaat het ook om een waarheid waar we in onze samenleving een consensus over hebben bereikt, namelijk op basis van welke kenmerken we bepalen of iemand de biologische zoon, dochter, moeder etc. van de ander genoemd mag worden. In het geval van het interpreteren van een kunstwerk is mijn waarheid misschien niet de universele waarheid, maar voor mij een weloverwogen mening en daarmee mijn voorlopige waarheid, tot een voorval of opmerking deze weer uitdaagt en aanzet tot heroverweging.

Promotieonderzoek

Binnen mijn promotieonderzoek wil ik een protocol ontwikkelen om VTS toe te kunnen passen als wetenschappelijke onderzoeksmethode. Middels deze methode wil ik consumenten bewust maken van en mee laten voelen met het leed dat het gros van de dieren moet ondergaan voor de productie van vlees en andere dierlijke producten zoals zuivel en eieren. In de hoop dat zij hierdoor diervriendelijkere keuzes gaan maken en we uiteindelijk een einde kunnen maken aan de, naar mijn idee, onnodige uitbuiting van deze dieren.