Geen gouden formule maar trial & error
Net afgestudeerd aan de Fotoacademie, was ik zoekend naar manieren om mijn eigen fotografie nog beter te leren begrijpen. Wat waren nu mijn drijfveren en thema’s en hoe wilde ik dat dan fotografisch uitdrukken? Tot de begeleider van mijn post-academie groep mij vroeg: “hoe selecteer jij jouw beelden”? Ik had slechts een vaag idee, een onderbuikgevoel. Zoals voor een fotograaf het selecteren en bepalen van de volgorde van de beelden belangrijk en niet altijd even makkelijk is - ik hoor nog het mantra ‘kill your darlings’ nagalmen -, zo is dat ook voor een VTS gespreksleider. Nieuwsgierig was ik dan ook naar de VTS Image Selection Workshop in gekomen. Met de hoop dat deze mijn beeldselectieproces als VTS-facilitator makkelijker kon maken.
De basis van VTS-beeldselectie zoals aangereikt tijdens de VTS basis- en gevorderden training blijft onveranderd; stem de beelden af op je doelgroep. Wat interesseert ze? Zijn het beginnende of geoefende kijkers? Kijk naar je keuzes en vraag je af of het beeld toegankelijk is, verhalend, open voor meerdere interpretaties, herkenbaar. En in geval van een serie VTS-gesprekken met dezelfde groep: is er sprake van diversiteit in technieken, verschillende periodes en culturen, opbouw in complexiteit?
Nieuwe aandachtspunten
Visual politics is binnen VTS-beeldselectie een nieuw aandachtspunt. Met de bedoeling om ons als gespreksleiders bewust te maken van onze blinde vlekken. Vlekken die we mogelijk hebben met betrekking tot stereotypering, inclusiviteit, diversiteit etc. Een aantal vragen die je rondom Visual Politics kunt stellen zijn: wie is de maker en vanuit welke gedachtewereld heeft de kunstenaar het onderwerp belicht? Wie staan er centraal in het beeld en wat vertellen zij? In hoeverre heb je rekening gehouden met die blinde vlekken en wat is de mogelijke impact op de deelnemers en op jou als gespreksleider? Of zelfs op je beeldkeuze?
Wie vertelt hier het verhaal? Is dat de donkere jongedame die centraal in het beeld lijkt te staan? Of ligt de focus op de schreeuwende witte menigte daarachter? Wat is de mogelijke impact van dit beeld op de deelnemers als bijvoorbeeld discriminatie een issue kan zijn?
Foto: Adelijn van Huis, Besproken werk: Eva O'Leary (happy valley, 2014-2018)
Bij dit beeld waren we ons bewust dat we niet alleen maar witte jongemannen met opgeheven vuisten zagen. Maar ook enkele meisjes, en jongens met invloeden vanuit andere culturen.
Een ander nieuw aandachtspunt is het experimenteren met het toevoegen van nieuwe informatie; een extra laag. De gespreksleider nodigt zoals gebruikelijk de deelnemers uit om een kunstwerk/object aandachtig te observeren en faciliteert het gesprek aan de hand van de drie VTS-vragen. Op enig moment pauzeert hij of zij het gesprek en voegt extra informatie toe die in de directe omgeving van het werk te vinden is. Bijvoorbeeld door het oplezen van een quote van de maker die op de muur geschreven staat. Of - in een volkenkundig of wetenschappelijk museum - door de groep te vragen naar gerelateerde objecten te kijken die zich in de directe nabijheid bevinden van het werk dat besproken wordt. Vervolgens hervat VTS-facilitator het gesprek waarbij de extra laag meedoet: “Nu we de quote van de maker betrokken hebben bij dit werk, wat gebeurt hier?”.
Een interessant experiment dat een VTS-discussie opnieuw kan voeden. Waarbij de gespreksleider - om te voorkomen dat de deelnemers de extra context als sturing of als ‘waarheidsvinding’ ervaren – de quote van de maker of de tekst van tentoonstellingsmaker/curator in mijn ogen dient te presenteren als slechts één van de andere perspectieven hoe er óók gekeken kan worden.
Geen gouden formule maar ‘trial & error’
De selectie en sequentie van beelden blijft een uitdaging. Ondanks het toetsen aan de doelgroep, de criteria bij beeldselectie en visual politics, neem je altijd jezelf mee bij het maken van keuzes. Hoe goed ik ook mijn best doe om mij in te leven in de doelgroep en de ‘criteria checklist’ erbij te houden. Wat in mijn ogen aansprekend, verhalend en ambigue is, hoeft voor mijn doelgroep niet altijd zo te zijn. Gelukkig maar, want dit is waar VTS voor mij ook over gaat: de rijkdom dat iedereen vanuit zijn/haar eigen belevingswereld kijkt.
Helaas betekent dit in de praktijk dat er geen ‘gouden formule‘ is voor beeldselectie en –sequentie. Het blijft een kwestie van een goede voorbereiding en het uittesten van wat wel en niet werkt voor jouw doelgroep. Ik wens je veel succes met jouw beeldselectie en –sequentie!
Ilona der Nat
VTS-facilitator en eigenaar Schitterend Beeld www.schitterendbeeld.nl