Tijdelijke band met vreemden - mijn eerste keer VTS

Foto: Jozee Brouwer

Oog in oog met een schilderij, samen kijken, hardop vertellen wat je ziet, wat je niet ziet. Florentine Peijnenburg (trainer VTS Nederland) nodigde ons met vragen uit bij twee schilderijen, één naar haar keuze en één naar de groepskeuze. Zij leidde het gesprek en parafraseerde, zonder eigen observaties. Vier deelnemers, die heel open, mondeling beschrijven, echt luisterden naar elkaar, bereid waren nieuwe inzichten van de ander te volgen, hun eigen mening te verrijken of zelfs los te laten. Het was een boeiend en verrijkend proces, met totaal vreemden. 

Ik voel de drang om te vertellen, te laten weten wat ik zie wat ik belangrijk vind. Door de intermediair wacht en luister ik naar de waarneming en associaties van de andere deelnemers. Dit is een cyclisch gebeuren. Hoe vaker we onze observaties delen hoe meer ik open sta voor de ander. Het biedt me letterlijk nieuwe perspectieven, aan mij de keuze ze te volgen of als aanvulling te zien op mijn zienswijze.

Ik nam deel aan de VTS bijeenkomst om de verschillen en overeenkomsten te ontdekken met de cursus Art Based Learning (ABL) die ik recent volgde. Met een kunstwerk als middel, en VTS en ABL als methodes. Het grote verschil voor mij is de ervaring: VTS biedt een individuele ervaring in een groep. Hiervoor is samen of door de intermediair een werk geselecteerd. Bij ABL is het een strikt individuele ervaring bij een werk dat jou ‘gekozen’ heeft.  Bij VTS  kan de persoonlijke zienswijze aangevuld en verrijkt worden door observaties van andere deelnemers. Bij ABL is het de persoonlijke betekenis die je echt kan raken. Bij VTS speelt de begeleider een belangrijke en actieve rol waarbij zij/hij continue het gesprek leidt, alle deelnemers aan het woord laat, doorvraagt, parafraseert. Ervoor zorgt dat het geen discussie wordt. Bij ABL is de rol van de begeleider essentieel in het proces maar bescheiden.

Langer effect
De overeenkomst is de (ongekende) kracht van een kunstwerk. Bij beide methodes leer je van het kunstwerk, niet over het kunstwerk, en is iedere visie goed. Het is niet van belang of het een figuratief of abstract werk is. Bij VTS biedt een verhalend kunstwerk waarschijnlijk meer aanknopingspunten voor alle deelnemers. Bij ABL stap je als het ware zelf het kunstwerk in en beleeft het, waardoor je sneller een persoonlijke verbinding en associatie voelt, ”ik voel me verlaten, net als toen”.  Bij VTS beschrijf je meer hetgeen dat je werkelijk ziet, “die zwarte lijn doet me denken aan een mens”. Deze observaties kan je gemakkelijker delen met elkaar en ook mogelijk de ogen ‘openen’ bij de ander. Bij zowel VTS als ABL werkt het effect langer door dan het moment van toepassing in het museum.

Wat betekent VTS voor mij als beeldend kunstenaar? De betekenis en verbeelding die ikzelf toeken aan een kunstwerk dat ik maak, hoeft niet per se dezelfde te zijn voor de toeschouwer. De VTS bijeenkomst liet duidelijk zien hoe verschillend de waarneming per persoon is. Ik wil er meer op vertrouwen dat mijn werk voor zichzelf spreekt zonder verdere uitleg. Dat ik het begin van een verhaal biedt waarna de toeschouwer zelf een betekenis vindt.

Tijdelijke band met vreemden
Ik voelde dat VTS een ‘tijdelijke’ band kan opbouwen tussen deelnemers, die elkaar voor het eerst ontmoeten, door de individuele ervaring in groepsverband. Dat aspect wil ik verder verkennen. Kan de beleving van VTS een startpunt zijn voor een nieuw contact? En wat kan VTS doen met een groep personen die elkaar wel kent? Wat gebeurt er dan? Verlaten zij het museum na afloop met meer waardering voor elkaars inzichten en meningen? Is er een (her)nieuwde waardering van elkaars mening?

Wat betekent VTS voor mij als cultuur-communicator? Als het doel is personen meer open te laten staan voor de mening en zienswijze van anderen dan is VTS een heel effectieve en verrassende methode. De intermediair heeft een belangrijke rol bij de toepassing van VTS. Past deze rol en de methode bij mijn culturele activiteiten? Dat ga ik uitproberen in mijn werk als cultureel adviseur, gids bij tentoonstellingen en als interviewer.

Hanny Heetman is beeldend kunstenaar en cultuur-communicator. www.hannyheetman.nl