Proefschrift over VTS en Empathie

Verslag van de officiële verdediging

Door Adelijn van Huis


Maandag 9 december verdedigde Ingemarie Sam haar proefschroefschrift ‘Examining empathy training in legal education through Visual Thinking Strategies’. In haar onderzoek legt Ingemarie de verbinding tussen empathie en VTS in de context van rechtenonderwijs. Dat doet ze zowel op een theoretische manier, als in de praktijk.

Ze beschrijft hoe er in de wetenschap gedacht wordt over empathie, ook binnen de juridische discipline en benoemt de noodzaak van empathie voor het recht. Vanuit alles wat er mis ging bij toeslagenaffaire, betoogt ze dat meer empathisch vermogen bij de rechterlijke macht nodig is. En dat het dus logisch is om rechtenstudenten meer empathie bij te brengen tijdens hun studie. Tijdens de promotie vroeg een professor in de rechtsfilosofie haar of die aanname wel klopt, omdat rechters zelf het zo belangrijk vinden om onpartijdig te zijn. Als je teveel meevoelt, zou dat het oordeel kunnen vertroebelen. Hoe wordt het oordeel geveld, vanuit de cognitie of het hart?

Geïnspireerd door de toepassing van VTS in medisch onderwijs, vermoedde Ingemarie dat VTS ook geschikt zou kunnen zijn om empathie te vergroten bij rechtenstudenten. In haar lekenpraatje aan het begin demonstreerde Ingemarie VTS ter plaatse door een gesprek te voeren met een aantal mensen in de zaal – een unicum volgens de voorzitter van de commissie. Hij had nooit eerder een ‘interactief element’ tijdens een promotie meegemaakt. Kan je nagaan! Tijdens de ondervraging kwam VTS natuurlijk ook aan bod, bijvoorbeeld in een vraag over de structuur, en of de kunst wel recht gedaan wordt door het op deze manier te gebruiken. Ingemarie gaf aan sterk overtuigd te zijn van de werking van VTS. Ze noemde zichzelf ‘orthodox’ in de uitvoering, omdat de methode vrijheid en duidelijkheid schept en ook een grote leeropbrengst. Ingemarie heeft een uitvoerig hoofdstuk opgenomen over VTS en de onderwijsopvattingen waar VTS op gebaseerd is. Ze reflecteert op de opbouw van VTS. Ook zet ze uiteen welke effecten van VTS in eerder onderzoek zijn aangetoond.

Het praktische deel van het onderzoek deed ze bij eerstejaars en derdejaars studenten. Daaraan heb ik een kleine bijdrage mogen leven door als gespreksbegeleider op te treden. De studenten voerden VTS-gesprekken en vulden vooraf en achteraf vragenlijsten in waarmee de mate en eventuele toename van empathie gemeten werd. Er was ook een controlegroep die gewoon college kreeg. Uit dit praktijkonderzoek bleek niet dat de empathie van studenten was toegenomen. En dat is natuurlijk jammer, maar dat ligt misschien ook aan de opzet van het onderzoek, dat bestond uit drie VTS gesprekken en een korte reflectie achteraf. Een lid van de promotiecommissie stelde dan ook de vraag of ‘het wel mogelijk is om na 1 uurtje anders te gaan denken?’

Ingemarie weet de afwezigheid van toename van empathie aan het feit dat studenten in het eerste jaar stress ervaren, alles is nieuw. En stress verlaagt het empathisch vermogen. Daarbij moest zij als onderzoeker ook roeien met de riemen die ze had. Het was moeilijk om ruimte te krijgen voor experiment binnen het bestaande lesaanbod. En de derdejaars studenten bleken wel degelijk vaardigheden te ontwikkelen die aan de basis liggen van empathie, zoals onderscheid maken tussen zichzelf en anderen, en hoe die verschillen meespelen in de manier waarop ieder kijkt en betekenis geeft.

Mocht je geïnteresseerd zijn, het proefschrift is bij Ingemarie op te vragen, I.S.Sam@tilburguniversity.edu, in ieder geval digitaal. De papieren versie heeft ze op een bijzondere manier laten vormgeven, een echt kadootje.
Ik heb genoten van de promotie, de vragen die gesteld werden (die ik in mijn eigen hoofd ook probeerde te beantwoorden, wat het extra leuk maakte – vaak zijn promoties best wel saai, omdat ze onnavolgbaar zijn). Wat leuk dacht ik, om zo ondervraagd te worden over een onderwerp dat je aan het hart gaat! En ik was supertrots op Ingemarie, dat ze dit volbracht heeft en op deze manier de bekendheid van VTS vergroot en van een stukje wetenschappelijke onderbouwing voorziet.

Ingemarie leerde ik een kleine tien jaar geleden kennen. Ze werkte bij Studium Generale, een club binnen de universiteit die prikkelende activiteiten en lezingen voor studenten en docenten verzorgt. Ze zag duidelijk de potentie van kijken naar kunst voor studenten in het hoger onderwijs, en vermoedde dat VTS een heel geschikte manier zou kunnen zijn om dat gestalte te geven. VTS Nederland verzorgde verschillende VTS-gesprekken en reflecties, in samenwerking met universitair docenten. Ook plaatste Ingemarie VTS in het perspectief van het ‘karakteronderwijs’ waarmee Universiteit Tilburg zich profileert. Ze bekwaamde zich in VTS en werd gespreksleider.

Ze maakte zich hard om VTS in het curriculum te krijgen, maar kreeg geen vaste voet aan de grond. Mede daardoor, en door haar eigen grote nieuwsgierigheid naar en liefde voor VTS, vatte zij het plan op om promotie onderzoek te gaan doen. Ze hoopte argumenten te vinden en het via die weg makkelijker te maken om mensen te overtuigen van de impact en meerwaarde die VTS heeft voor studenten. De afgelopen 4 jaar deed ze onderzoek en dat rondde ze dus officieel af op 9 december. Ik ben benieuwd wat hier op zal volgen!

Op 9 september zal Ingemarie een Masterclass geven over ‘VTS en Empathie in Hoger Onderwijs’. Daarin zal zij het praktische deel van het onderzoek toelichten, de interventie die ze met VTS deed, waarvan ze de impact onderzocht.